Nowicki Stanisław (1870–1948), drukarz, działacz Narodowego Stronnictwa Robotniczego, marszałek Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego. Ur. 6 IV w Stęszewie pod Poznaniem, był synem Teofila, mistrza bednarskiego, i Marii z Tomiaków. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Stęszewie i w Poznaniu, dokąd przenieśli się rodzice. Następnie przez pięć lat uczył się drukarstwa w poznańskiej drukarni Ludwika Rzepeckiego. Od r. 1891 zatrudniony został w drukarni „Orędownika”, wydawanego przez Romana Szymańskiego, i niebawem objął tam stanowisko kierownika technicznego, na którym pracował przez 15 lat. W tym czasie rozpoczął też pracę społeczną w różnych polskich towarzystwach w Poznaniu, m. in. był przewodniczącym Stowarzyszenia Drukarzy Polskich, a od r. 1895 przez wiele lat zasiadał w zarządzie Związku Towarzystw Przemysłowych. Należał do twórców Polskiego Związku Zawodowego (PZZ) założonego 16 III 1902 w Poznaniu, a skupiającego polskich robotników, głównie zatrudnionych w rzemiośle w Wielkopolsce i częściowo na Pomorzu Gdańskim. Początkowo był jednym z doradców pierwszego zarządu tej organizacji, a od 16 IV 1904 prezesem zarządu. W r. n. zorganizował biuro pomocy prawnej PZZ i został jego kierownikiem. N. pisywał również do różnych czasopism o ruchu zawodowym; pierwszy artykuł na ten temat ogłosił w r. 1904 w „Ruchu Chrześcijańsko-Społecznym” pt. Robotnicze związki zawodowe a nasza przyszłość (osobne wydanie P. 1905). W r. 1906 został redaktorem odpowiedzialnym przejętego wówczas przez Narodową Demokrację „Kuriera Poznańskiego”.
Jako prezes PZZ N. podjął już w r. 1905 starania na rzecz połączenia PZZ, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (działającego w Westfalii i Nadrenii) oraz Związku Wzajemnej Pomocy (działającego na Górnym Śląsku). Kiedy na zjeździe zjednoczeniowym 5 V 1909 w Bochum utworzono jedną wielką organizację pod nazwą Zjednoczenie Zawodowe Polskie (ZZP), N. został wybrany na prezesa Oddziału Rzemieślniczo-Robotniczego; oddział ten zajmował trzecie miejsce pod względem liczebności członków związku branżowego wchodzącego w skład ZZP i miał swą siedzibę w Poznaniu. N. porzucił wówczas zawód drukarski i przeszedł na etat urzędnika ZZP. W l. 1908–18 był także redaktorem „Siły”, organu najpierw PZZ, potem Oddziału Rzemieślniczo-Robotniczego ZZP. W r. 1910 propagował wielkopolskie wzory organizacji związkowej w Galicji. N. należał do założycieli w r. 1909 endeckiego stronnictwa w zaborze pruskim: Polskiego Tow. Demokratycznego – później p. n. Tow. Demokratyczno-Narodowe. Wybrano go wówczas do Rady Głównej i powierzono w zarządzie funkcje skarbnika. W r. 1910, po złożeniu mandatu poselskiego do parlamentu niemieckiego (Reichstagu) z okręgu poznańskiego przez Bernarda Chrzanowskiego, endecja wysunęła jego kandydaturę na posła i N. w wyniku ostrej walki wyborczej uzyskał zwycięstwo przede wszystkim dzięki głosom polskich robotników (endecja lansowała jego kandydaturę pod hasłem wprowadzenia do parlamentu pierwszego polskiego robotnika). Bez większych przeszkód został ponownie wybrany na posła w r. 1912. Mandat w parlamencie niemieckim piastował do r. 1918. Należał do czynniejszych polskich posłów, występując zwłaszcza w kwestiach robotniczych, m. in. w r. 1911 w sprawie zezwolenia kolejarzom na tworzenie związków. W czasie pierwszej wojny światowej należał do tajnego Koła Międzypartyjnego (potem do Tajnego Centralnego Komitetu Obywatelskiego). W lutym 1918 wystąpił z Tow. Demokratyczno-Narodowego, ponieważ uważał, że endecja zbyt mało poświęcała uwagi robotnikom, i został jednym z założycieli w r. 1918 Narodowego Stronnictwa Robotników (NSR) w Poznańskiem. Dn. 3 III 1918 wybrano go na prezesa Tymczasowego Zarządu Głównego NSR z siedzibą w Poznaniu, a 4 IV 1918 powierzono mu analogiczną funkcję w ukonstytuowanym już stałym zarządzie. Jako prezes dążył do ścisłego współdziałania NSR z endecją. W końcu 1918 r. zakupił dla ZZP, które nie miało osobowości prawnej, pod swoim nazwiskiem i trzech innych działaczy budynek w Poznaniu przy ul. Półwiejskiej 20 (obecnie ul. Dzierżyńskiego 35), który został mu oddany w administrację. Brał też udział w kupnie pisma „Prawda”, które od 1 I 1919 stało się organem NSR i początkowo ukazywało się pod jego redakcją.
W listopadzie 1918 N. został członkiem polskiej Rady Ludowej m. Poznania. W połowie listopada 1918, jako członek delegacji polityków poznańskich, brał udział w rozmowach w Warszawie w sprawie udziału przedstawicieli zaboru pruskiego w rządzie polskim. Był delegatem do Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu (3 XII 1918) i został wybrany na marszałka Sejmu, a 5 XII t. r. wybrano go także na członka Naczelnej Rady Ludowej (NRL). W tym charakterze 26 XII 1918 witał na dworcu poznańskim Ignacego Paderewskiego. W Komisariacie NRL kierował sekcją pracy. W lutym 1919 wszedł w skład Sejmu Ustawodawczego jako były poseł do parlamentu niemieckiego. Po utworzeniu 9 II 1919 Narodowo-Robotniczego Koła Sejmowego (NRKS), składającego się z posłów NSR i Narodowego Związku Robotniczego (NZR), N. został jego prezesem. W kwietniu 1919 przewodniczył obradom ogólnopolskiego zjazdu narodowych związków zawodowych w Warszawie. W maju 1919 prezesurę Oddziału Rzemieślniczo-Robotniczego ZZP przejął po nim Mikołaj Nader. Po rozpisaniu wyborów uzupełniających do Sejmu Ustawodawczego w Wielkopolsce początkowo podzielał pogląd, by NSR jako najliczniejsze stronnictwo na tym terenie poszło do wyborów samodzielnie, ale później, po rokowaniach z endecją, przeforsował w NSR koncepcję solidarnego bloku stronnictw narodowych, w którym zdołał zapewnić swemu stronnictwu największą liczbę mandatów. W wyborach 1 VI 1919 N. wybrany został na posła z okręgu poznańskiego (Nr 3), a 30 VI t. r. na wicemarszałka Sejmu. Zapewne wówczas ustąpił z prezesury NRKS, a jego następcą został Władysław Herz. Różnica zdań w sprawie reformy rolnej stała się ostatecznie przyczyną rozłamu w NRKS. Dn. 10 VII 1919, kiedy zwyciężyła radykalniejsza grupa w kierownictwie NZR, głosująca zgodnie ze stanowiskiem ludowców, N. wspólnie z innymi posłami NSR opuścił wspomniany klub poselski i wstąpił do utworzonego wspólnie z posłami chadeckimi Narodowo-Chrześcijańskiego Klubu Robotniczego. N. współdziałał w organizowaniu pomocy dla Górnego Śląska: był jednym z założycieli Komitetu Obrony Śląska i członkiem Wydziału Agitacyjnego tej organizacji. W połowie września 1919 organizował również w Wielkopolsce akcję «Ratujcie dzieci», prowadzoną przez Radę Główną Opiekuńczą (został członkiem jej Rady Dzielnicowej w Poznaniu). Proendecka orientacja N-ego, podobnie jak innych działaczy poznańskich NSR, budziła jednak sprzeciw radykalnie usposobionych działaczy westfalskich, więc na zjeździe NSR odbytym 14–15 IX 1919 w Bochum (bez udziału działaczy poznańskich) uchwalili oni votum nieufności wobec Zarządu Głównego oraz posłów do Sejmu Ustawodawczego, piętnując ich jako «zdrajców sprawy robotniczej». W tej sytuacji N. złożył niezwłocznie mandat poselski i godność wicemarszałka sejmu, a także prezesurę Zarządu Głównego NSR. Został wówczas pierwszym polskim radcą zawodowym magistratu w Poznaniu. Zarządzał tzw. decernatami technicznymi i Wydziałem Opieki Społecznej. Wiele zrobił dla rozwoju gospodarki komunalnej. Z jego inicjatywy Poznań, jako jedno z pierwszych miast w Polsce, otrzymał zmotoryzowaną straż pożarną i służbę oczyszczania miasta. W r. 1931 przeszedł w stan spoczynku. Udzielał się jednak dalej społecznie. Politycznie większej roli już nie odgrywał, choć należał do chadecji. Okres okupacji niemieckiej spędził u córki w Poznaniu. Po wyzwoleniu zgłosił się do pracy w magistracie: od lutego do września 1945 był doradcą prezydenta Poznania i brał udział w odbudowie samorządu miejskiego. Zmarł 27 VIII 1948 w Poznaniu, pochowany został na cmentarzu Górczyńskim.
Ożeniony był (od r. 1897) z Marianną Gierszewską i miał z nią ośmioro dzieci: Wacława, Władysława, Zofię (po mężu Adamską), Bogusława (mgr inż. chemika), Jana Nepomucena, Stanisława, Franciszka i Adama.
Rzepecki, Sejm 1919, s. 241 (fot.), 243; – Boras Z., Trzeciakowski L., W dawnym Poznaniu, P. 1969; Demel C., Rozwój życia politycznego w Wielkopolsce na przełomie 1918–1919 roku, Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, W.–P. 1974 XI z. 1 s. 53, 65–6, 74; tenże, Stanowisko wychodźstwa westfalsko-nadreńskiego wobec Wielkopolski w okresie rządów Komisariatu NRL, „Przegl. Zach.” 1974 nr 2 s. 195, 197, 205; tenże, Utworzenie Narodowego Stronnictwa Robotników w Wielkopolsce, „Z Pola Walki” 1972 nr 4; Dworecki Z., Polskie rady ludowe w Wielkopolsce 1918–1920, P. 1962; Dzieje Wpol., II; Filipiak T., Dzieje związków zawodowych w Wielkopolsce do roku 1939, P. 1965 (fot.); Hemmerling Z., Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy niemieckiej i sejmie pruskim 1907–1914, W. 1968; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, T. III: 1890–1914, P. 1967; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., III; Kaźmierczak J., Polacy w Berlinie, Inowrocław 1937; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Księga pamiątkowa Miasta Poznania, P. 1929 s. 184–5 (fot.); Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914, W. 1967; Monasterska T., Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, W. 1970; Murzynowska K., Polskie wychodźstwo zarobkowe w Zagłębiu Ruhry w latach 1880–1914, Wr. 1972; Pietrzak J., O reprezentację byłego zaboru pruskiego w Sejmie Ustawodawczym w 1919 r., „Dzieje Najnowsze” 1976 z. 4 s. 3–20; Polityczna działalność rzemiosła wielkopolskiego w okresie zaborów (1793–1918), Praca zbiorowa, P. 1963 (fot.); Powstanie wielkopolskie 1918–1919, Praca zbiorowa, P. 1968; Rzepecki K., Naprzód czy wstecz?, P. 1912 s. 78 (fot.); tenże, Oswobodzenie Poznania 27. 12. 1918 – 5. 1. 1919, P. 1923 s. 20; Szareyko H., Powstanie Narodowej Partii Robotniczej, „Więź” 1976 nr 3; Wieliczka Z., Wielkopolska a Prusy w dobie powstania 1918/19, P. 1932; Wydanie jubileuszowe Związku Robotniczo-Rzemieślniczego ZZP w Poznaniu 1902–1927, P. 1927 (fot.); Zjednoczenie Zawodowe Polskie. Ćwierć wieku pracy dla Narodu i Robotnika, P. 1927 s. 89, 108, 119, 146, 151–2, 154, 156, 317, 320–1 (fot.), 322, 328, 331–3; – Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918, P. 1918 s. 16–17 (fot.), 34, 56, 81, 91, 93–5, 106; Filipowicz T., Moje wspomnienia (1860–1932), P. 1933; Spraw. stenogr. Sejmu Ustawodawczego; Verhandlungen des Reichstags. Stenographische Berichte 1911–1918; – „Dzien. Berliński” 1919 nr z 8, 27 IV, 1 V, 18, 23 VII, 16 IX; „Głos Wpol.” 1948 nr 238; „Kur. Pozn.” 1919 nr z 27, 29 IV, 11 V; „Kur. Wpol.” 1947 nr z 17 VIII; „Postęp” (P.) 1919 nr z 1, 22 VII, 19, 29 VIII; „Zwrot” (Kat.) 1937 nr z 31 X s. 3; – Arch. Państw. w P.: PP 3624, 6719, Kartoteka akt m. Poznania sygn. 14 874; Materiały Red. PSB: Autobiografia; – Informacje syna Bogusława Nowickiego.
Jerzy Pietrzak